وقف یک نوع عقد و عمل حقوقی است که در ماده ۵۵ قانون مدنی تعریف شده است. بر اساس این ماده، وقف به معنای حبس عین مال و تسبیل منافع آن است. منظور از حبس عین این است که نقل و انتقال عین مال پس از انعقاد عقد وقف امکان پذیر نیست و منظور از تسبیل منافع این است که منافع آن مال در جهتی که واقف در ضمن عقد وقف آن را معین کرده است مصرف می شود. بنابراین طبق این تعریف، املاک وقفی املاکی هستند که در نتیجه عقد وقف، و نقل و انتقال آن ها ممنوع شده است و منافع آن ها در جهتی که واقف تعیین کرده است به مصرف می رسد. این املاک پس از عقد وقف از دارایی وقف کننده جدا و دارای شخصیت حقوقی مستقل می شوند. به کسی که مالش را وقف می کند واقف و به فرد یا افرادی که منافع مال به مصرف آنان می رسد موقوف علیه یا موقوف علیهم گفته می شود. همچنین به کسی که اداره املاک موقوفه را بر عهده دارد متولی موقوفه می گویند.
اموال موقوفه بر اساس نوع و تعداد افرادی که موقوف علیه عقد وقف هستند به انواعی تقسیم می شود که شامل موارد زیر است.
منظور از وقف خاص این است که افرادی که موضوع این وقف قرار می گیرند (یعنی همان موقوف علیهم) افراد خاصی هستند که مصداق آن ها محصور و مشخص است. برای مثال اگر کسی ملکی را وقف فرزندان خود کند چون فرزندان این شخص یک مجموعه مشخص و محصور هستند، این وقف از نوع وقف خاص خواهد بود.
در وقف عام بر خلاف وقف خاص، افراد موقوف علیهم مشخص نیستند و یک مجموعه محصور را تشکیل نمی دهند. برای مثال اگر کسی ملکی را وقف تمام دانش آموزان دختر یک شهر کند چون این دانش آموزان مجموعه محصور و مشخصی نیستند آن وقف عام است. همینطور اگر کسی ملکی را برای استفاده همه مردم وقف کند به آن وقف، وقف عام گفته می شود.
عقد وقف برای آنکه درست باشد و اثرات حقوقی املاک وقفی را نسبت به آن ملک یا املاک مشخص داشته باشد، باید بر اساس شرایط درج شده در قانون منعقد شود. این شرایط به شرح زیر هستند:
اصولا اجاره املاک وقفی صحیح است و اگر در جهت کسب منفعت بیشتر برای املاک وقفی باشد هیچ مانعی ندارد. زیرا ممنوعیت ملک وقف شده از نقل و انتقال مربوط به عین مال است نه منافع آن. اما فروش عین املاک وقفی ممنوع است مگر در مواردی که قانون ذکر کرده و چاره ای جز فروش ملک وقفی وجود ندارد. این موارد که بیع موقوفه را مجاز می کند در ماده ۸۸ قانون مدنی به این صورت بیان شده است: بیع وقف در صورتی که خراب شود یا خوف آن باشد که منجر به خرابی گردد به طوری که انتفاع از آن ممکن نباشد در صورتی جایز است که عمران آن متعذر باشد یا کسی برای عمران آن حاضر نشود.
بنابراین اگر خرابی املاک وقفی به گونه ای باشد که هیچ راهی برای تعمیر و استفاده مجدد از منافع آن ها باقی نماند آن ملک به فروش می رسد و بر اساس ماده ۹۰ قانون مدنی عواید حاصل از فروش ملک صرف نزدیک ترین مصرف به غرض واقف از عقد وقف می گردد.
به طور کلی واقف یا حاکم حق عزل متولی را ندارند مگر اینکه این حق در ضن عقد وقف به صورت صریح درج شده باشد. در صورتی که متولی در اداره مال موقوفه خیانت در امانت کند، حاکم فردی را به عنوان امین به او ضم می کند و اگر مشخص شود متولی فاقد وصف مشخصی شده است که واقف آن را در عقد وقف شرط کرده است، متولی منعزل می شود. منظور از منعزل شدن این است که به صورت خود به خود از سمتش برکنار شده و نیازی به عزل کردن از طرف شخص دیگر وجود ندارد.
سازمان امور اوقاف، سازمانی شبه دولتی است که در سال ۱۳۶۳ ایجاد شد. یکی از وظایف این سازمان اداره امور املاکی وقفی ای است که وقف مصالح عامه شده اند و دارای متولی معینی نیستند. در ماده ۸۱ قانون مدنی اداره این املاک به حکومت سپره شده که وظیفه انجام آن بر اساس قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳ بر عهده این سازمان قرار داده شده است.
یکی از دعاوی رایج در مراجع قضایی دعاوی مربوط به املاک وقفی است. این دعاوی معمولا از طرف وراث متوفی که ملکی را وقف کرده است، موقوف علیهم، افرادی که به تصرف اداره اوقاف شکایت دارند و … طرح می شوند. برای پیگیری درست و بهتر هر یک از این دعاوی حضور یک وکیل دعاوی ملکی که با قوانین ناظر به وقف آشنایی کامل داشته باشد و علاوه بر دانش و تخصص دارای تجربه چندین ساله در طرح این دعاوی باشد، ضرورتی انکار نشدنی است. ما در گروه وکلای ملکی می توانیم بهترین وکیل ملکی را با هزینه ای معقول و مطمئن در اختیار شما بگذاریم تا در نهایت اطمینان و امنیت دعاوی ملکی خود را پیگیری کنید. برای استفاده از خدمات حقوقی بهترین وکیل ملکی و وکیل سرقفلی کافی است با ما تماس بگیرید.
سوالات متداول
املاک وقفی چه املاکی هستند؟
املاک وقفی املاکی هستند که در نتیجه عقد وقف نقل و انتقال آن ها ممنوع شده و منافع آن ها به مصرف عموم مردم یا افراد مشخصی می رسد.
آیا می توان املاک وقفی را اجاره داد؟
بله. اجاره املاک وقفی اگر در راستای جلب منفعت برای آن ملک باشد مانعی ندارد.
چه املاکی در تصرف سازمان اوقاف است؟
موقوفه هایی که وقف مصالح عامه شده و متولی معینی ندارند در اختیار سازمان اوقاف هستند.
آیا واقف می تواند متولی موقوفه باشد؟
بله، واقف می تواند خودش متولی موقوفه باشد یا کس دیگری را انتخاب کند.
در این مقاله تعدادی از رایج ترین و مهمترین سوالات حقوقی درمورد ملک مطرح شده و به آن ها پاسخ داده می شود. البته این امر جایگزین یک مشاوره تخصصی و دقیق با وکیل متخصص ملکی یا مشاور حقوقی در…
ما در گروه وکلای ملکی تلاش می کنیم خدمات تخصصی خود را در زمینه حقوق املاک از جمله مشاوره و وکالت برای اخذ سند مالکیت رسمی در بهترین کیفیت و متناسب با شرایط و نیاز شما ارائه دهیم. برای آشنایی…
تنظیم سند رسمی چه اهمیتی دارد؟ در ابتدا بهتر است درباره اهمیت در اختیار داشتن سند رسمی برای املاک صحبت کنیم. تنظیم سند رسمی در معاملات مهمترین مرحله در نقل و انتقال آن ها به شمار می آید. زمانی که…
ملک مشاع چیست و چه ویژگی هایی دارد؟ فروش ملک مشاع یکی از پر چالش ترین معاملات در حوزه املاک است که اگر نکات خاصی را درمورد آن رعایت نکنید ممکن است با مشکلات حقوقی متنوعی مواجه شوید که شاید…